Ҡаһым түрә(Кахым-туре)
Музыкаль нәфис фильм башҡортса
Жанр:башкирские фильмы
Режиссер:Рияз Исхаков
Год выпуска:2019
Русча:
Кахы́м Мурза́шев (башк. Ҡаhым Мырҙашев); в народе известный как Кахы́м-туря́ (башк. Ҡаhым түрә) — знаменитый
командир одного из башкирских полков, участвовавших в Отечественной войне 1812
и в заграничных походах русской армии 1813-1814 годов.
Кахым Мурзашев (Кахым-туре) — уроженец села Аючева Юрматинской волости
Ногайской дороги (ныне в Стерлитамакском районе Башкортостана).
По материалам переписи 1811 года Кахыму Мурзашеву было 33 года, следовательно, он родился в 1778 году.
В следующей переписи, 1816 года, указывается, что умер он в 1813 году.
Остался сын Хабибулла 1810 г.р. Имеются прямые потомки, живущие в деревне Аючево.
Был первым из башкир, кто окончил Петербургскую военную академию;
в 22 года он получил звание полковника.
Кахым-Туря — традиционное его прозвище среди башкир, закрепившееся за ним в молодости,
после окончания военной академии. «Туря» в переводе с башкирского означает «начальник», «господин».
Героическая фигура Кахым-Тури неразрывно связана с боевой славой,
которую обрели башкирские войска во время
военной кампании против Наполеона.
Песня «Кахым-туря» рассказывает о трагической кончине полковника:
по дороге домой Кахым Мурзашев был отравлен вельможами русского императора:
Один царский майор из зависти подлил Кахым-туре яду в питьё.
Существует две версии появления на свет песни. По одной, сочинили её подавленные горем однополчане.
По другой — сам Кахым-туря, спевший её матери перед смертью.
Народные песни пока остаются основным источником биографических данных о Кахым-туре.
Так, в них сообщается, что он был полковником («Латунная сабля с серебряной рукояткой на поясе полковника Кахыма»).
Нет пока достоверных исторических сведений о том, как воевал Кахым-туря, ничего не известно о том,
был ли он награждён какими-либо боевыми наградами.
Местным исследователям-краеведам удалось лишь выяснить места и примерные даты его рождения и гибели.
Существует легенда, что земляки-однополчане после смерти своего военачальника уберегли
его верного коня и привели его из похода домой, в аул;
Верхом на нем приехал Казакбай, после смерти конь был похоронен с почестями.
Башҡортса:
Ҡаһым Түрә (Ҡаһым Мырҙашев) — 1813—1814 йылдарҙа сит ил походтарында ҡатнашҡан
урыҫ армияһында башҡорт полкы командиры.
1812 йылғы Наполеонға ҡаршы Ватан һуғышында 28 башҡорт полкы ойошторола.
Улар Рәсәй армияһы сафында төрлө походтарҙа ҡатнаша. Наполеонға ҡаршы һуғышта Парижғаса барып етә.
1798 йылда Башҡортостанда кантон системаһы урынлаштырыла һәм башҡорттар хәрби сословиеға әйләндерелә.
Улар Рәсәй дәүләтенең көньяҡ-көнсығыш сиктәрен һаҡлай, төрлө хәрби походтарҙа ҡатнаша.
Шулай уҡ Ҡаһым Мырҙашев та хәрби хеҙмәттә тора һәм йөҙ кешенең командиры була.
Ҡаһым Мырдашев атта ғәскәрен яуға әйҙәп бара
Ҡаһым Мырҙашев Ырымбур губернаһы Стәрлетамаҡ өйәҙе Айыусы ауылында тыуған.
Атаһы — Мырҙаш, әсәһе Емеш исемле. 1816 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса,
1811 йылда уға 33 йәш булған, тимәк, ул 1778 йылда тыуған.
Ҡаһым Мырҙашев Петербург хәрби академияһын тамамлап полковник дәрәжәһен ала.
Уның «Түрә» ҡушаматы «башлыҡ», «әфәнде» тигәнде аңлата.
1812 йылдың Ватан һуғышына ул 12-се башҡорт полкы рәтендә сотник иссемендә китә.
1813 йылда, 35 йәшәндә генә, яугирыбыҙ үлеп ҡала. Шәжәрәһе буйында ете йәшлек улы ҡалғаны билдәле.
Легендаларҙан яҡташыбыҙ бик көслө икәнен беләбеҙ, хатта бер ат та уны арҡаһында тота алмаған,
яратҡан Турысайынан башҡа. Ҡаһым яуырында ла киң булған, хатта ишектәр уның өсөн тар булған.
Яугирыбыҙ тураһында риүәйәттәрҙә Александр беренсе, француздар Мәскәүҙе алғас,
башҡорт халҡына мөрәжәғәт иткәнене һүрәтләнә.
Оҙаҡламай, Ҡаһым-түрә башлығында ғәскәр туплана.
Яуҙа улар үҙҙәрен илбаҫарҙарға аяуһыҙ, көслө, сыҙам икәндәрен күрһәтәләр.
«Ҡаһым-түрә» башҡорт халыҡ йырында батырыбыҙҙың ҡыйыу, үткер икәнлеге күрһәтелә.
Уның тоғро дуҫы — аты ла, моңла ҡурыйы ла тасуирлана бында.
Тағы ла, беҙ халыҡ ижадынан батырыбыҙ Владимир губернаһында император ялсыһы менән ағыуланғанын беләбеҙ.
(Икенсе версия: Һуғыштан ҡайтып килгәндә бер урыҫ майоры көнләшеп ағыу эсерә).
Хәрби кеше, полк башлығы тыуған еренә ҡайтҡас, Салауат Юлаев кеүек, халҡын ихтилалға күтәреүе бихисап.
Ватан һуғышында Башҡорт полктары күрһәткән батырлыҡ һәм патриотизм бөгөнә тиклем йәшәй.
Халыҡ улар тураһында риүәиәттәр, йырҙар ижад итә.
Һуғыштан ҡайтып килгәндә бер урыҫ майоры көнләшеп ағыу эсерә.
